Motywacja to nieodłączny element życia każdego z nas – towarzyszy Nam w każdym możliwym obszarze ludzkiej egzystencji.  Badania naukowe dowodzą, iż osoby żyjące w przekonaniu, że świat oferuje im same pozytywne możliwości, a ludzie wokół nich zarażają pozytywną energią, są szczęśliwsi i odnoszą większe sukcesy.

Z drugiej jednak strony – osoby, które żyją w ciągłym stresie i poczuciu beznadziejności oraz osamotnienia i braku wiary w drugiego człowieka, nie podejmują pozytywnych działań, a co za tym idzie – nie odnoszą życiowych sukcesów i zadowolenia. Pozytywna motywacja – do nauki, pracy, relacji – to szansa i klucz do życiowych sukcesów. Poniższy tekst kierujemy szczególnie do uczniów, ponieważ proces uczenia się, ze względu na długoterminowość i intensywność z reguły wymaga wiele wysiłku.

Czym jest motywacja? Motywacja to zespół procesów psychicznych i fizjologicznych, które leżą u podłoża ludzkich zachowań. Pochodzi od łacińskiego słowa movere i oznacza „ruszać się”, tak więc, motywacja to wszystko, co porusza, pobudza człowieka do działania. Głównym celem procesów motywacyjnych jest ukierunkowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej celów.

Aby wzbudzić procesy motywacyjne konieczne jest:

• wzbudzenie w organizmie określonej energii oraz ukierunkowanie jej na wyznaczony przez siebie cel
• przekonanie o ważności danego celu (zarówno w odniesieniu od jednostki, jak i do innych – np. zdany egzamin jako poczucie satysfakcji zarówno mojej, jak i rodziców, czy nauczycieli)
• wykształcenie u jednostki przekonania o prawdopodobieństwie zdobycia konkretnego celu (np. przekonanie, że jeśli się solidnie przygotuję, to na pewno zaliczę ten sprawdzian na pozytywną ocenę)
• świadomość celowości oraz przydatności zdobywanej wiedzy oraz kształconych umiejętności (np. wiem, że tabliczka mnożenia przyda mi się podczas zakupów, które sa nieodzownym elementem ludzkiego życia)

Możemy wyróżnić 4 typy motywacji:

Motywacja wewnętrzna – zachowanie wzbudzone wewnętrznie przez własne zainteresowania i ciekawość lub chęć przeżycia przyjemności. To tendencje do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na jego treść, czyli osobistą satysfakcję lub przyjemność. Wiążę się z wewnętrznymi potrzebami np. zaspokojeniem ciekawości.

Motywacja zewnętrzna – kiedy impuls stanowią czynniki zewnętrzne, na przykład nagrody, kary, presja społeczeństwa. Tendencja do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na pewne konsekwencje, na przykład takie, jak zdobycie stypendium naukowego, czy otrzymanie nagrody od rodziców. Zazwyczaj jest nietrwała, wymaga stałej ingerencji innych oraz dodatkowych środków oddziaływania.

Motywacja dodatnia – działania są podejmowane, by osiągnąć zamierzony cel (np. Chcę reprezentować szkolną drużynę piłkarską, więc codziennie ćwiczę grę w piłkę nożną).

Motywacja ujemna – działania są podejmowane, by uniknąć negatywnych konsekwencji (np. Muszę się solidnie przygotować, żeby uniknąć powtarzania klasy).

MOTYWACJA DO UCZENIA SIĘ – może być zarówno ogólną dyspozycją, jak i stanem powiązanym z określoną sytuacją.

Jako dyspozycja jest trwałą tendencją do uznawania uczenia się jako zajęcia bardzo wartościowego, do którego przystępuje się z zamiarem przyswojenia nowej wiedzy, traktując uczenie się jako coś naturalnego. To na przykład uczeń, który otrzymuje bardzo dobre oceny w nauce, jest zafascynowany wiedzą, a codzienne zajęcia sprawiają mu przyjemność.

Jako stan powiązany z sytuacją, to celowe angażowanie się ucznia w czynności, wykazywanie starania, by opanować określone pojęcia i umiejętność. To na przykład uczeń, który podejmuje wysiłek w celu zaliczenia sprawdzianu – ponieważ chce uniknąć oceny niedostatecznej.

 

Motywacja do uczenia się może przyjmować dwie formy – pozytywną i negatywną:

Negatywna forma motywacji do uczenia się przyjmuje postać „wyścigu umiejętności”. Jest to proces krzywdzącego porównywania uczniów, niezdrowej rywalizacji, konkurowania z innymi, czy powstawania konfliktów interpersonalnych. W konsekwencji wśród uczniów kształtują się negatywne cechy osobowości – u jednych – poczucie wyższości i zarozumiałość, natomiast u innych – poczucie niższości i życiowa bezradność. W takich sytuacjach uczniowie definiują swój sukces jako pasmo dobrych stopni i uzyskiwania wyników lepszych lub gorszych niż inni uczniowie. Dużą wagę przykłada się do wąskiego zakresu zdolności i umiejętności, a nie do wysiłku wkładanego w proces uczenia się. Głównym źródłem dumy jest radzenie sobie lepiej od innych, a błędy i pomyłki traktuje się jako oznakę głupoty.

Pozytywna forma motywacji do nauki oddaje sytuacje, w których nagradza się samodoskonalenie, kreatywność, ciekawość, podejmowanie się realizacji nowych zadań intelektualnych. Są to sytuacje, które umożliwiają wszystkim uczniom możliwość wykazania się, dokonania oceny wykonanego przez nich zadania, zgodnie z przyjętymi standardami doskonałości, a nie w kontekście prac wykonanych przez innych uczniów, albo kto w klasie wykonał zadanie lepiej. Innym wymiarem reguł równości jest przeżywanie satysfakcji z własnej nauki, że podjęło się trud poprawienia czegoś, wykonania określonego zadania na wyższym poziomie. Należy podkreślić, iż satysfakcja z pomyślnie wykonanego zadania silnie podtrzymuje wolę uczenia się i wzmacnia poczucie własnej wartości.

Oceny szkolne a motywacja

Ocena jest narzędziem, które w istotny sposób wpływa na przebieg działania, jego wynik oraz – co za tym idzie – na motywację do podejmowanego wysiłku. Ocena w istotny sposób wpływa na to, czy uczeń stara się jeszcze bardziej (ocena jako bodziec motywujący), czy zaprzestaje starań i rezygnuje z działania (ocena jako bodziec deprawujący). Oceny szkole są niezwykle ważnym elementem procesu edukacji, o czym świadczą również:

• Wpływ środowiska rodzinnego – od najmłodszych lat po powrocie ze szkoły do domu uczniowie są pytani przez rodziców o to: „co dzisiaj dostałaś/dostałeś?”. Bardzo rzadko rodzice pytają „czego się dzisiaj nauczyłaś/nauczyłeś?”. Taki proces komunikacji nadaje duże znaczenie samym ocenom i wynikom, a nie przyswojonej wiedzy.
• Systemy stypendialne i inne formy nagradzania uczniów i studentów – przy przyznawaniu stypendium podstawowym kryterium są osiągnięcia szkolne (średnia ocen).

Dopiero po zaspokojeniu podstawowych potrzeb ciała, człowiek stara się zaspokoić potrzeby z wyższych pięter. Uczniowie, którzy przychodzą do szkoły mając niezaspokojone podstawowe potrzeby jak np. głód, czy poczucie bezpieczeństwa, nie podejmują działań, by zaspokoić potrzeby wyższego rzędu jak np. zdobywanie wiedzy – nie pozwala im na to organizm. Jeśli uczniowie maja niezaspokojoną podstawowa potrzebę poczucia przynależności, to aby ją zaspokoić, będą dążyć do budowania relacji z rówieśnikami i poczucia bycia lubianym, a nie do spełniania się w analizie matematycznej.

Co wpływa na motywację?

1. Środowisko klasowe – najbardziej motywujące i angażujące do pracy to środowisko, w którym uczniowie spotykają się ze wzajemnym szacunkiem, wysokimi standardami i możliwościami (dostęp do komputera, przestrzeń kasowa), życzliwością oraz wyrozumiałością ze strony rówieśników.
2. Postawa nauczyciela – zachowanie nauczyciela powinno być „demokratyczne”. Polega to na takiej pracy nauczyciela i taki stopniu zaangażowania, w którym nauczyciel nie wyręcza uczniów, ale uczestniczy w procesie nauczania tak, by wskazać im drogę – by sami mogli decydować, co ich interesuje, a co nie. Nauczyciel zbyt surowy i wymagający owszem, egzekwuje od uczniów wysoki poziom wiedzy, ale tylko chwilowo – ich motywacja i zaangażowanie szybko mija.
3. Zewnętrzne sposoby motywowania – ważne, by w procesie nauczania każdy z uczniów miał możliwość poczucia zadowolenia z siebie i satysfakcji. Nauczyciele mogą wykorzystywać pochwały zarówno ustne, jak i pisemne, wyróżnienia, nagrody, stypendia, wycieczki klasowe.
4. Dobry kontakt z nauczycielem, oparty przede wszystkim na wzajemnym szacunku.
5. Poczucie zadowolenia z siebie – uczeń, który ma świadomość własnych sukcesów oraz kompetencji w danej dziedzinie, chętniej podejmuje różnorodne aktywności.

 

Praktyczne wskazówki  

1. Zadbaj o pierwotne i podstawowe potrzeby. Na samym początku pamiętaj, by zadbać przede wszystkim o siebie i sprawność swojego organizmu – jedz regularnie, pij dużo wody i śpij co najmniej 8 godzin. Następnie musisz zdać sobie sprawę z tego, dlaczego tak naprawdę masz coś zrobić. Jeśli jest to zaliczenie sprawdzaniu – przeanalizuj, dlaczego chcesz go zdać, dlaczego jest to dla Ciebie ważne, jakie odczucia towarzyszą ci podczas nauki?
2. Stwórz plan działania. Pamiętaj, by nie odkładać nauki, czy innych obowiązków na ostatnią chwilę – może to skutkować dodatkowym stresem oraz wyczerpaniem organizmu. Jeśli wiesz, że czeka cię duża dawka materiału – podziel go na części, wyodrębnij obszary ważne i mniej ważne oraz takie, które sprawiają ci szczególną trudność.
3. Pamiętaj o nagradzaniu. Pozwól sobie na małe przyjemności, które sprawią, że poczujesz się lepiej i nabierzesz sił do dalszej nauki. Daj sobie nagrodę w przerwie między kolejnymi partiami materiału lub na koniec dnia. Może to być po prostu leżenie i patrzenie w sufit, obejrzenie ulubionego serialu lub wyjście na spacer.
4. Ruch to zdrowie. Często jest tak, że widzisz, ile masz do zrobienia i na samą myśl o tym czujesz się zniechęcony. W takim przypadku mogą pomóc ćwiczenia fizyczne. Krótkie wyjście na spacer albo 5 minut treningu oczyści Twoją głowę.
5. Ergonomia środowiska pracy. Stwórz sobie środowisko do pracy. Pamiętaj, by na biurku były tylko najpotrzebniejsze materiały, a nie elementy, które będą cię rozpraszać. Zapatrz się w zdrowe przekąski i wodę zamiast słodkości i słodzonych napojów – nadmiar cukru powoduje problemy z koncentracją uwagi. Pamiętaj również o odpowiednim naświetleniu oraz przewietrzeniu pomieszczenia.
6. Podziel się sowimi celami. Zadzwoń do znajomych, opowiedz swoim rodzicom, dziadkom czy rodzeństwu, jak planujesz osiągnąć dany cel i jakie są jego etapy. W ten sposób będziesz miał większe poczucie odpowiedzialności za dane zadanie – pomyślisz: „Jeśli odważyłem się zadeklarować, że to zrobię, musze to zrobić!”
7. Znajdź ludzi z podobnymi celami. Otaczaj się ludźmi, o których wiesz, że będą się regularnie uczyć i motywujcie się Umówcie się na spotkanie w celu nauki. Zbierzcie kolegów i koleżanki z klasy – możecie się umówić na spotkanie online. Wprowadźcie zdrową rywalizację. Odpowiednie nastawienie, ludzie i atmosfera sprawią, że sam proces nauki będzie sprawiał Ci przyjemność, a poczucie satysfakcji będzie podwójne – zarówno wiedza, jak i relacje interpersonalne ulegną polepszeniu.
8. Przypomnij sobie swoje życiowe sukcesy. Przypomnij sobie momenty w życiu, gdy byłeś z siebie dumny i odniosłeś sukces – nawet niewielki. Może to być dobra ocena ze sprawdzianu, czy zwycięstwo podczas rodzinnej rozgrywki gier planszowych. Chodzi o to, byś dał swoim myślom sygnał, że potrafisz zwyciężać i teraz też Ci się to uda.
9. Wyobraź sobie swoje życie, gdy osiągniesz dany cel. Jeśli chcesz zyskać motywację do nauki – pomyśl np. o dumie, którą będziesz czuł otrzymując daną ocenę, czy wykazując się określonymi umiejętnościami. Stwórz sobie wizję wymarzonej przyszłości, a zmotywujesz się do pokonania przeszkód, które Cię od niej dzielą.

 

Bibliografia:

Arends, R. (19950. Uczymy się nauczać. WSiP

Brophy J. (2012). Motywowanie uczniów do nauki, Warszawa: PWN

Cywińska, M. (2012). Rozwijanie motywacji uczniów do nauki. Studia edukacyjne, 20, s. 158-166

Hamer, H. (1994). Klucz do efektywności nauczania, Warszawa, MEN

Lewicki, Cz., Michniewicz, M. (2014). Ocena szkolna w procesie motywowania do nauki na różnych szczeblach kształcenia, Dyskurs Pedagogiczny (13).

Motywowanie uczniów do nauki i rozwoju indywidualnego (2014). Nowy system doskonalenia nauczycieli w powiecie sejneńskim” Projekt realizowany w ramach POKL Priorytet III, Działanie 3.5. Do pobrania z:

http://www.powiat.sejny.pl/asp/pliki/aktualnosci /pkt19_motywowanie_uczniow_materialy.pdf

 

Opracowanie: Weronika Umerle – Psycholog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Słupcy