Poczucie własnej wartości, wiara w siebie, szacunek do siebie i siła wewnętrzna to podstawowe i najważniejsze cechy pomagające nam osiągać pomyślność, satysfakcję i sukcesy we wszystkich dziedzinach naszego życia, począwszy od harmonijnych, zdrowych relacji z innymi ludźmi aż po zadowolenie z pracy i poziomu życia.

Wysokie poczucie własnej wartości daje siłę do działania i poszukiwania najlepszych sposobów rozwijania naszego naturalnego potencjału. Wielkim sprzymierzeńcem w rozwijaniu potencjału  jest Natura. Mózg  malucha jest tak zaprogramowany, aby uczyć się i rozwijać. Dziecko wykazuje niespożytą energię i czerpie wielką radość, odkrywając jak funkcjonuje otaczający je świat. Bada właściwości przedmiotów za pomocą wszystkich zmysłów. Testuje zachowania rodziców (przyprawiając ich czasami o rozpacz). Poznaje prawa przyrody poprzez proste doświadczenia. Jak prawdziwy naukowiec stawia hipotezę i wielokrotnie ją sprawdza, wprowadzając rożne modyfikacje. Dla dorosłego jego odkrycia są banalne (bo on wie już co się stanie z wodą wylaną na piasek albo kostką lodu posypaną solą). Mózg dziecka jest jeszcze niedojrzały i dlatego na jego rozwój bardzo duży wpływ ma otoczenie. Umożliwia mu to przystosowanie się do warunków, w których będzie egzystował. Osoba, która ma wysokie poczucie własnej wartości, potrafi dbać o swoje potrzeby i swój rozwój, potrafi stawiać sobie ambitne cele i je realizować, jak również potrafi bezinteresownie pomagać i cieszyć się z sukcesów innych.

Esencją  wysokiej samooceny jest zaufanie do własnego umysłu oraz przekonanie, że zasługujemy na szczęście. N. Branden , 6 filarów poczucia własnej wartości.

Jeśli chcesz, żeby twoje dziecko miało wysokie poczucie własnej wartości, musisz starać się rozwinąć je najpierw w sobie. Jak w każdym innym przypadku, działa tu zasada, że możesz zaprowadzić dziecko tylko tam, dokąd sam doszedłeś.

• Zatrzymuj głos krytyka

Szczególnie ważne w rozwijaniu poczucia własnej wartości jest łagodzenie w sobie głosu wewnętrznego krytyka. Kiedyś powszechnie uważało się, że głównym zadaniem wychowania jest korygowanie nieodpowiedniego zachowania dziecka przy pomocy krytyki. Jeśli jako dziecko byłeś częściej krytykowany niż chwalony, to będąc osobą dorosłą automatycznie robisz to samo – często jesteś z siebie niezadowolony, łatwiej zauważyć ci swoje błędy i słabe strony.

• Ucz dziecko szacunku do siebie

Szacunek do siebie jest podstawowym elementem poczucia własnej wartości

Szacunek do siebie oznacza, że człowiek w naturalny sposób oczekuje przyjaźni, miłości i szczęścia jako efektu tego, kim jest i co robi.  N. Branden, 6 filarów poczucia własnej wartości.

Im więcej masz szacunku do siebie, tym łatwiej jest żyć zgodnie ze swoimi wartościami. Jeśli naprawdę szanujesz siebie, chcesz postępować zgodnie z tym co jest dla ciebie ważne. Zatem nie będziesz kradł nie dlatego, że możesz być ukarany, że jest to nielegalne, że ktoś może cierpieć, że byłoby ci wstyd, gdyby się to wydało. Wszystkie te powody są drugorzędne w stosunku do faktu, że uczciwość jest dla ciebie wartością. Najlepszym sposobem uczenia dziecka szacunku do siebie jest odnoszenie się z szacunkiem do niego. Szacunek dziecka wynika z zaufania do mądrości rodzica, a nie z samej roli rodzica. Szacunek wyraża się w działaniu, w sposobie traktowania siebie, ludzi, otoczenia. Kiedy tylko to jest możliwe, pokazuj dziecku, że szanujesz i liczysz się z jego uczuciami, potrzebami i poglądami. Ucz dziecko szacunku do siebie i do ludzi w ogóle, bez względu na to, kim są i co robią. Ucz dziecko troski i szacunku do otaczającego świata, dbania o przestrzeń wokół siebie, ucz szacunku do przyrody i do wszystkiego co żyje.

• Pomóż dziecku rozpoznawać jego mocne strony

1. Pomóż dziecku rozwijać poczucie, że jest sprawne, zaradne i silne                           

Jedną z najsilniejszych barier powstrzymujących nas przed realizacją celów i marzeń jest lęk przed tym, że ,,nie dam sobie rady”. Wynika on najczęściej z tego, że jako dzieci (i później jako dorośli) nie mieliśmy wystarczających doświadczeń, w których mogliśmy poczuć swoją wewnętrzną siłę i moc. Rodzice – często z braku cierpliwości albo z obawy, że dziecko nie da sobie rady – wyręczają je. Kiedy robisz coś za dziecko, pozbawiasz je możliwości rozwijania poczucia siły, poczucia, że da sobie radę. Korzystaj wobec tego z każdej okazji, żeby zachęcać je do uczenia się nowych rzeczy. Powierzaj mu coraz bardziej złożone i skomplikowane zadania. Kiedy dziecku nie wychodzi dana czynność i zaczyna być sfrustrowane, dodaj mu otuchy, mówiąc np. dzielnie sobie radzisz, jesteś bardzo wytrwały! Jeśli natomiast dziecko traci zainteresowanie tą czynnością (np. uczeniem się wiązania sznurowadeł) i będzie chciało robić coś innego, nie nakłaniaj go do skończenia rozpoczętego zadania. Pamiętaj, że celem w tej konkretnej sytuacji nie jest zawiązanie kokardki, ale proces uczenia się tego. Dobrze, żeby dziecko mogło się poczuć sprawne i silne we wszystkich dziedzinach życia. Stwarzaj mu możliwości wszechstronnego rozwoju: fizycznego(aktywności sportowe, troska o ciało i zdrowie), psychicznego (relacje z ludźmi, wiara w siebie), poznawczego (czytanie, gry, kreatywność) i duchowego (praktyki duchowe, takie jak modlitwa, udział w ceremoniach itp.)

2. Doceniaj starania dziecka.

Doceniając starania dziecka uczysz je wytrwałości. Mimo, że cele w miarę rozwoju i dojrzewania zmieniają się, często bardziej przejmujemy się nimi niż sposobem, w jaki dziecko usiłuje je osiągnąć. Są przecież takie cele (np. doskonalenie się w jakiejkolwiek dziedzinie czy rozwijanie swojej świadomości), których pełne osiągnięcie jest po prostu niemożliwe. Najważniejsza jest chęć zmierzania do celu, a nie samo dojście do niego. Pomóż wobec tego dziecku być konsekwentnym i wytrwałym.

3. Traktuj błędy jak kolejne kroki w procesie uczenia się.

Błędy są ważnym, potrzebnym i nieodłącznym elementem procesu uczenia się. W większości sytuacji nie ma potrzeby, żeby zwracać na nie uwagę. Krytykowanie dziecka za błędy nie pomaga w doskonaleniu się w danej czynności. Wręcz przeciwnie, raczej sprzyja powtarzaniu błędów. Akceptuj ograniczenia i dostrzegaj piękno w niedoskonałości.

Każdy z nas ma ograniczenia np. fizyczne, poznawcze czy też psychiczne. Jest to całkowicie normalne i naturalne. Nasze ograniczenia zmieniają się w zależności od dnia, pory roku i wielu innych czynników. Jednego dnia czujesz się silny i bardzo sprawny, a innego słaby i mało elastyczny.

Im bardziej jesteś świadomy własnych ograniczeń, tym łatwiej ci zaakceptować ograniczenia dziecka. Nie krytykuj, nie wyśmiewaj ani nie użalaj się nad dzieckiem z powodu jego ograniczeń. Nie porównuj go z innymi dziećmi. Kiedy widzisz w dziecku niedoskonałości, koncentrujesz się na tym, że czegoś mu brakuje. Możesz w ten sposób łatwo zaszczepić mu poczucie czy wręcz przekonanie, że coś z nim jest nie tak jak powinno. Takie przekonanie nie pozwala rozwijać się i doskonalić, przeciwnie, staje się źródłem wewnętrznego niepokoju.

4. Pomóż dziecku rozwijać jego niezależność.

Każdy z nas jest jedyny i niepowtarzalny. Popatrz w ten sposób na swoje dziecko. Szanuj jego odrębność i pomóż mu rozwijać jego niezależność. Cieszymy się, jak odnajdujemy w dziecku siebie czy współmałżonka. Cieszymy się, kiedy mają podobne do naszych zainteresowania. Chcemy, żeby kierowały się w życiu podobnymi wartościami. Równocześnie jednak, jest bardzo ważne, żebyśmy widzieli dziecko jako całkowicie odrębną osobę, która rozwija się w swoim rytmie, ma swoje talenty i ograniczenia. Nie porównuj dziecka do innych dzieci ani do jego rodzeństwa. Z ciekawością natomiast zauważaj nowe rzeczy. Obserwuj jego ruchy, miny, reakcje, kiedy coś odkrywa, kiedy coś mu nie wychodzi czy kiedy bawi się z innymi dziećmi. Staraj się poznawać potrzeby i możliwości dziecka, zauważaj umiejętności, dostrzegaj jego mocne i słabe strony. Pomóż mu doświadczać samodzielności i niezależności, kiedy tylko jest to możliwe.

5. Ucz dziecko uważności.

Praktyka uważności pomaga dziecku w koncentracji uwagi i rozwija jego samoświadomość. W ciągu ostatnich lat prowadzono wiele badań na temat wpływu techniki uważności na zachowanie dzieci i postępy w nauce. Badania wyraźnie pokazują, że dzieci uczone tej techniki uzyskują lepsze wyniki w testach, są mniej agresywne, są uważniejsze i pogodniejsze podczas lekcji.

• Ucz dziecko odpowiedzialności.

Poczucie odpowiedzialności za siebie i swoje szczęście jest ważnym elementem wysokiego poczucia własnej wartości.

Branie odpowiedzialności za własne szczęście ma wielką moc. Pozwala wziąć życie we własne ręce.  N. Branden, 6 filarów poczucia własnej wartości.

Bądź dla dziecka przykładem odpowiedzialności. Za skutki swoich działań  i niepowodzenia nie obwiniaj innych. Przyznawaj się do błędów. Staraj się dotrzymywać słowa danego dziecku. Jeżeli nie możesz go dotrzymać, przyjdź do niego, wytłumacz się i przeproś.

• Pomóż dziecku rozwijać odpowiedzialność za siebie

 1. Powierzaj dziecku odpowiedzialne, ale adekwatne do wieku, zadania.

Kiedy to tylko jest możliwe, powierzaj dziecku samodzielne zadania, w których jest miejsce na jego swobodne wybory i kreatywność. Włączaj dziecko do rożnych zajęć domowych, najlepiej tak, żeby ono samo odpowiadało za fragment większego projektu. Zachęcaj dziecko do pomagania innym. Możesz aranżować sytuacje, w których razem z dzieckiem pomagacie komuś z rodziny albo obcemu, robicie zakupy dla babci, zbieracie ubrania dla biednych, itp. Nie zmuszaj dziecka do pomocy. Jeśli zauważysz, że się nudzi, zastanów się czy możesz zasugerować mu wprowadzenie nowych elementów do czynności, które wykonuje. Kiedy nadal będzie znudzone, pozwól mu zająć się czymś innym. Za każdym razem podziękuj dziecku za pomoc. Podkreślaj jego udział i zasługi. W ten sposób pozwalasz mu doświadczyć poczucia odpowiedzialności.

2. Dawaj dziecku jak najczęściej prawo wyboru.

Jak tylko jest to możliwe, pozwól dziecku decydować o różnych sprawach. Nawet roczne dziecko możesz zapytać co woli, pokazując mu jabłko i gruszkę. Bawiąc się z dzieckiem możesz często pytać, którego klocka woli użyć do budowania domu. W miarę dorastania wybory, jakie stawiasz przed dzieckiem, powinny być bardziej złożone i przemyślane. Jeśli 12 –latkowi pozwalasz podjąć decyzję czy woli chodzić na lekcje tenisa, czy karate, dobrze jest zadać mu więcej pytań, żeby upewnić się, że jego wybór jest świadomy.

3. Zadawaj pytania, które pomogą dziecku rozwijać odpowiedzialność za dokonane przez nie wybory.

Zadawanie pytań pomaga dziecku zaangażować się w proces myślenia i dociekania. Jest to świetny sposób zachęcania dziecka do refleksji nad konsekwencjami rożnych decyzji. Zamiast śpieszyć z oceną czy radą, zadawaj dziecku pytania, które pomogą mu wziąć odpowiedzialność za jego własne wybory.

Przykład:

Dziecko : Przez Piotrka dostałem tróję z pracy klasowej.

Rodzic: Dlaczego uważasz, że przez Piotrka?

Dziecko : Bo zadzwonił do mnie wczoraj i poprosił mnie, żeby mu pomóc w matematyce.

Rodzic : I co, pomogłeś mu?

Dziecko : No tak, ale to mi zajęło dużo czasu i potem nie miałem dość czasu na swoją pracę domową.

Rodzic : Pomagałeś Piotrkowi, kiedy nie miałeś jeszcze gotowych swoich zadań, tak?

Dziecko : No tak.

Rodzic : Czy myślisz, że mogłeś to zrobić inaczej?

Dziecko : Hm..Gdybym najpierw odrobił swoją pracę…

Rodzic kieruje pytaniami tak, że dziecko przestaje obwiniać kolegę, ponieważ rozumie, że poniosło konsekwencje dokonanego przez siebie wyboru.

4. Zapewniaj dziecko, że jest odpowiedzialne.

Zwracaj uwagę na sytuacje, w których dziecko zachowało się w sposób odpowiedzialny i powiedz mu o tym. Opisując to, co zrobiło, wyrażaj pochwałę  w formie pozytywnej, a więc zamiast mówić: Cieszę się, że się nie spóźniłeś, powiedz: Cieszę się, że przyszedłeś punktualnie.

• Rozbudzaj w dziecku ciekawość świata.

Dzieci mają naturalną potrzebę poznawania i odkrywania świata. Ciekawe wszystkiego eksplorują otoczenie z dociekliwością badacza. Każdy nowy przedmiot wydaje się fascynujący i godny przyjrzenia się, dotknięcia, polizania, ugryzienia, przymierzenia do innego przedmiotu. Entuzjastyczna ciekawość dziecka – jeśli będziemy ją kultywować – wcale nie musi przeminąć.

1.Pielęgnuj postawę odkrywcy.

Uczenie się może być fascynującym procesem. Ucząc się, poszerzamy swoją wiedzę, umiejętności, pogłębiamy swoją świadomość, wzbogacamy się wewnętrznie. Uczenie jest procesem, który nigdy się nie kończy. Bez względu ile masz lat, możesz uczyć się nowych rzeczy. A w tym, co już znamy i umiemy, jest zawsze miejsce na doskonalenie się. Ucz się razem z dzieckiem, odkrywaj świat na nowo – i dla siebie, i dla niego.

2. Bądź otwarty.

Współczesny świat staje się coraz bardziej urozmaicony – rasowo, religijnie, kulturowo i społecznie. Podążamy w kierunku coraz większego zróżnicowania wartości i tradycji. Możemy to również zaobserwować na poziomie rodziny. Kiedyś dzieci kontynuowały tradycje rodziców, przenosząc przez pokolenia te same wzory kulturowe, poruszając się w tych samych grupach społecznych. Teraz młodzi ludzie szukają swoich dróg, chcą odkrywać swoje wartości. A odmienność – w bliskim otoczeniu – wartości i praktyk z nimi związanych, zachęca do tolerancji i w efekcie poszukiwania sposobów porozumienia. W różnorodności staramy się szukać podobieństw i szanować różnice. Otwartość polega na szanowaniu i uznawaniu odmiennych opinii i przekonań, nawet jeżeli ciągle się z nimi nie zgadzamy. Równocześnie wszyscy mamy skłonność do uprzedzeń i stereotypowego postrzegania innych. To nieświadomie przyjęty spadek po naszych rodzicach.

3. Ucz dziecko zadawać pytania i szukać na nie odpowiedzi.

Traktuj pytania dziecka poważnie, słuchaj ich z uwagą i staraj się odpowiadać zrozumiałym dla niego językiem. Równocześnie nie spiesz się z dawaniem odpowiedzi, sprawdź najpierw, co dziecko myśli na dany temat. Wykorzystuj rożne codzienne sytuacje do tego, żeby uczyć dziecko stawiania pytań i poszukiwania odpowiedzi. Za każdym razem, kiedy dziecko opowiada ci jakąś historię albo oglądacie razem film, możesz zapytać : ,,A co ty o tym sądzisz?”, ,,Czy uważasz, że ona podjęła słuszną decyzję?”, ,,Dlaczego tak myślisz?”, ,,A jak ty zachowałbyś się na miejscu tego chłopca?”. Jeżeli dziecko zadaje pytanie, a ty nie znasz na nie odpowiedzi, powiedz mu, że sam jesteś ciekawy odpowiedzi na to pytanie. Szukajcie razem wiarygodnego źródła, aby uzyskać odpowiedź (może to być Internet, biblioteka albo osoba, która jest w tej sprawie specjalistą).

4. Pozwól dziecku przeżyć radość z uczenia się.

Odkrycie czegoś nowego czy nauczenie się nowej umiejętności daje dziecku satysfakcję
i radość. Negatywny komentarz rodzica łatwo może spowodować zniechęcenie.

5. Pozwól dziecku uczyć się w swoim rytmie.

Uszanuj to i nie staraj się go przyspieszać. Ucząc dziecko nowej czynności czy umiejętności, obserwuj uważnie jego reakcje. Nie ucz go niczego na siłę. Każdy dojrzewa do określonych czynności. Jeśli dziecko nie jest gotowe do nauczenia się czegoś nowego, a tobie na tym zależy (bo np. inne dzieci w tym wieku już to robią), ono wyczuje twoje oczekiwania i będzie sfrustrowane tym, że nie może ich spełnić. Kiedy jednak utknie w martwym punkcie, pomóż mu. Jeśli dziecko mówi, że się nudzi, to oznacza jedynie, że w danym momencie wyczerpały się jego pomysły na zabawę. Zapytaj : ,,Chciałbyś pobawić się już w coś nowego, tak?”. Podsuń mu jakiś pomysł. Najlepiej daj dwie czy trzy rzeczy do wyboru.

6. Ucz dziecko twórczego patrzenia na świat.

Możesz do tego wykorzystywać sytuacje, w których czekasz z dzieckiem w kolejce albo jedziecie samochodem czy idziecie gdzieś razem. Kiedy myślimy o poznawaniu świata, zwykle mamy na myśli intelektualne poznawanie i gromadzenie wiedzy. Pełne bogactwo otaczającego świata możemy poczuć, kiedy odbieramy go wieloma zmysłami.

• Zachęcaj dziecko do tworzenia.

Rozwijanie talentu artystycznego u dziecka jest nieodzowną częścią rozwijania jego naturalnego potencjału. Zajęcia artystyczne (muzyczne, plastyczne, taniec, teatr) nie tylko rozwijają wyobraźnię i angażują dziecko w proces kreatywnego myślenia, ale również stymulują procesy poznawcze i myślenie krytyczne. Pomagają dziecku wyrażać siebie i swoje uczucia, pomagają uczyć się na swoich błędach, rozwijać samokrytycyzm, refleksyjność i wiele specyficznych umiejętności intelektualnych.

 

Bibliografia :

Łukawska, K. ,,Szczęśliwi rodzice – szczęśliwe dzieci.” GWP Sopot 2015

Branden, N. (2003) 6 filarów poczucia własnej wartości. Przeł. H. Dąbrowska. Łódź: Ravi.

Dobson, J. ,,Jak budować poczucie własnej wartości w swoim dziecku?” Pojednanie Lublin 1993

Opracowanie: Violetta Durczyńska – Psycholog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
w Słupcy