Rówieśnicy, spędzając wspólnie czas, nie tylko bawią się, czerpiąc z tego przyjemność, ale mają też możliwość uczyć się wzajemnie i pomagać sobie z trudnościami, które pojawiają się na ich edukacyjnej ścieżce. Jednym ze sposobów przyswajania nowej wiedzy oraz rozumienia tej, która sprawia nam trudności jest współpraca z rówieśnikami i wspólne dążenie do opanowania materiału.

Określeniem, które najtrafniej opisuje tę formę edukacji jest „tutoring rówieśniczy”. Zagadnienie to, mimo, iż znane od wieków, nadal pojawia się zbyt rzadko, a jego potencjał jest niewykorzystany. Wood (1995) opisując relacje między uczonym a nauczającym podkreśla, iż tutoring jest czymś więcej, niż chwilowym kierowaniem działań dziecka. Autor porównuje ten proces do działań mających na celu dostarczanie dziecku przykładów planowania, kontroli i ewaluacji czynności, które na co dzień sprawiają mu kłopot.

Wspólna nauka rówieśnicza może przyjmować różne formy – jako koleżeński proces uczenia się, podczas którego obie strony dzielą się swoją wiedzą lub jako spotkanie, podczas którego jedna ze stron pomaga zrozumieć dany materiał, dzieląc się tym, co potrafi. Proces ten, nazywany również „uczeniem się pod kierunkiem” przebiega według podzielanego wspólnie programu działań, w którym każde decyzje i czynności tworzą plan, mający na celu ukończenie danego zadania. Obowiązki i zadania konieczne do wspólnego osiągniecia celu są rozdzielane pomiędzy Tutora (przyjmującego rolę nauczyciela) oraz Ucznia (Wood, 1995). Watro zwrócić uwagę na zaangażowanie i podział obowiązków każdej ze stron, zarówno uczniów, jak i nauczycieli, których zadaniem jest przeszkolenie danego Tutora, przygotowanie materiałów i tematów do wspólnej pracy, z uwzględnieniem potrzeb jednego i drugiego oraz, co najważniejsze – wsparcie uczniów i zachęcanie do aktywnej współpracy.

Tutoring, to metoda, która ma na celu wspieranie procesu kształcenia, dlatego też nie należy go stosować w przypadku nowych treści nauczania. Tutorzy zwykle pomagają Podopiecznym w ćwiczeniach lub w utrwalaniu niedawno nabytej wiedzy i/lub umiejętności.

W organizacji tutoringu rówieśniczego pomocne mogą okazać się następujące wytyczne:

1. Określenie celów nauczania. Należy określić zamierzone cele nauczania, zarówno w odniesieniu do Tutorów, jak i Podopiecznych, zarówno pod względem naukowym, jak i społecznym. Na podstawie informacji o uczniach oraz ich indywidualnych potrzeb należy ustalić dokładne zasady współpracy.
2. Podział ról. Badania wykazują, że najlepsze efekty we wzajemnej nauce osiągają uczniowie najbardziej pracowici. Zwykle wykazują się oni większą wyrozumiałością w sytuacji, w której podopieczni napotykają trudności w zrozumieniu określonego zagadnienia. Tutor i podopieczni dobierani są
   w grupy niezależni od płci, pochodzenia, statusu społeczno-ekonomicznego itp. Warto zwracać również uwagę na interakcje pomiędzy uczniami – wzajemną akceptację szacunek, rozumienie siebie wzajemnie.
3. Przejrzysta metoda. Należy upewnić się, że ustalone zasady i procedury są przejrzyste i zrozumiałe zarówno dla Tutora, jak i Podopiecznego. Procedury muszą określać, kiedy i jak długo Tutor i Podopieczni się spotykają, jakie materiały edukacyjne mogą być zastosowane oraz jakie działania edukacyjne powinny być realizowane.
4. Konieczne jest prawidłowe monitorowanie procesu tutoringu przez nauczyciela i weryfikacja, czy Tutor i Podopieczni przestrzegają ustalonych zasad i procedur. Jeśli zachodzi taka potrzeba, zasady i procedury mogą zostać zmienione.
5. Należy regularnie oceniać przebieg działań w celu osiągnięcia pomyślnego rezultatu, tzn. weryfikować, czy Tutor i Podopieczni osiągają zamierzone efekty kształcenia.
6. Przygotowanie Tutorów. Tutorzy powinni posiadać wiedzę z zakresu: procesu przekazywania informacji, właściwego zdawania pytań, radzenia sobie z krytyką, motywowania do pracy, budowania bezpiecznej relacji oraz zarządzania czasem.
7. Wsparcie Tutorów. Monitorowanie, regularne ocenianie oraz szkolenie Tutorów są niezbędnymi elementami do stworzenia tutoringu wysokiej jakości. Warto co jakiś czas spotykać się z Tutorami, omawiając wspólnie napotykane trudności oraz poszukując najbardziej efektywnych form oddziaływań.

Tutoring rówieśniczy daje wiele możliwości uczenia się. Z jednej strony umożliwia utrwalenie i doskonalenie materiału przez Tutorów, z drugiej natomiast zachęca do zaangażowania i kreatywności w nauce Podopiecznych. Dla wszystkich uczniów jest to okazja do kształtowania kompetencji społecznych. Warto wymienić kilka korzyści, które płyną z tutoringu:

• radzenie sobie z trudnościami w opanowaniu materiału przez ucznia,
• możliwość poznawania różnych perspektyw i punktów widzenia – praca

w grupie lub w parze wprowadza różnorodność i elastyczność rozumowania,

• zwiększenie kompetencji w rozpoznawaniu własnych mocnych i słabych stron, a także identyfikacji mocnych i słabych stron osoby, z którą się współpracuje,
• budowanie pozytywnych relacji, opartych na wzajemnej pomocy
  i szacunku,
• budowanie poczucia własnej wartości oraz poczucia kompetencji,
• modyfikacja spojrzenia uczniów na proces uczenia się: uczniowie dostrzegają, że proces dydaktyczny może być ciekawy i przyjemny, co
  w konsekwencji może motywować do większego zaangażowania podczas zajęć szkolnych,
• umiejętność planowania i organizowania środowiska uczenia się – uczniowie uczą się planowania czasem, podziału zadań na kilka mniejszych, redagowania poleceń,
• nowe, innowacyjne spojrzenie na naukę – możliwość odejścia od szkolnej ławki i samodzielnej aranżacji procesu nauczania,
• rozwijanie kompetencji współpracy z innymi osobami oraz wzajemnego uczenia się od siebie i ze sobą,
• zwiększenie szans na rynku pracy dla uczniów – potencjalnych pracowników: poprzez rozwijanie umiejętności pracy zespołowej, związanej ze współpracą i komunikacją z innymi ludźmi oraz myślenia długofalowego, potrzebnego w pracy projektowej.

Mimo licznych korzyści płynących ze wzajemnych interakcji na linii Tutor – Podopieczny warto wymienić również zagrożenia, które mogą pojawić się w sytuacji nieumiejętnie zorganizowanej współpracy. Do obszarów, które stanowią ograniczenia tej metody należą:

• niepełne rozumienie materiału przez Tutora,
• przyjmowanie przez Tutora pozycji dominującej nad Podopiecznym,
• różnice osobowościowe prowadzące do napięć między partnerami,
• niewłaściwie zredagowane instrukcje Tutora – niezrozumiałe dla Podopiecznego,
• różnorodność zadań – nie każdy obszar nauki i specyfika zadań nadaje się do wspólnej pracy w parze lub grupie (np. zadania wymagające odniesienia się do własnych doświadczeń, nauki materiału na pamięć),
• nadmierna kontrola i ingerencja ze strony nauczyciela.

** W sytuacji, gdy metoda pracy 1:1 zawodzi, zaleca się organizację tutoringu
w mniejszych grupach – pozwala to na większą swobodę działania oraz umożliwia różnorodność pracy – uczestnicy, dzieląc się swoimi doświadczeniami modyfikują procesy, które nie przynoszą efektów.

W interakcji, która ma na celu wsparcie dziecka w określonej dziedzinie, należy przestrzegać określonych zasad oraz szczególną̨ uwagę zwracać na potrzeby i cechy danego dziecka. Ważne jest, by Tutor był wrażliwy i empatyczny w stosunku do Podopiecznego, ponieważ̇ brak podstawowych umiejętności współpracy i kierowania działaniem ucznia może doprowadzić do negatywnych konsekwencji, takich jak na przykład zaniżone poczucie własnej wartości lub brak poczucia kontroli nad własnym działaniem. Nieumiejętność współdziałania na linii nauczający-uczący się może być szczególnie niebezpieczna w przypadku, gdy dziecko, któremu przypisana zostaje rola Tutora, dominuje nad tym, które przyjmuje rolę potrzebującego wsparcia w danej dziedzinie. Określone cechy wymagane są również od Podopiecznego, który powinien być gotowy i zmotywowany do nauki oraz wykazywać się dużym zaangażowaniem w pracy. Ważne, by taka osoba posiadała umiejętność zadawania pytań otwartych, które umożliwiają uzyskiwanie obszernych odpowiedzi na pytania oraz pozawalają na bardziej precyzyjne zdefiniowanie problemu.

Tutoring rówieśniczy to trening kompetencji nie tylko w zakresie umiejętności poznawczych, czy szkolnych, ale przede wszystkim proces, który rozwija kompetencje społeczne w zakresie współdziałania w parze. Jest to metoda, która posiada zarówno korzyści, jak i zagrożenia dla procesu kształcenia. Istotnym jest jednak, by nauczyciel potrafił ukierunkować interakcję pomiędzy uczniami w taki sposób, by była ona satysfakcjonująca i bezpieczna dla każdej ze stron. Wspólna praca rówieśnicza owocuje nie tylko lepszymi stopniami uczniów z trudnościami, ale też rozwojem procesu socjalizacji i nauką współpracy.

Wskazówki dla nauczycieli dotyczące pracy z uczniami zaangażowanymi w proces Tutoringu Rówieśniczego:

• Pozwól uczniom samodzielnie opracować plan pracy – umożliwi to wykształcenie poczucia sprawstwa i kompetencji wśród zaangażowanych
  w pracę uczniów,
• naucz swoich uczniów sygnalizowania trudności, zwracania się o pomoc, pracuj nad tym, by nie obawiali się zadawania pytania Tobie i kolegom,
• pamiętaj, by chwalić efekty pracy i w akceptowalny sposób informować
  o porażkach, np. „Doceniam to, jak bardzo się starasz, jednak to zadanie rozwiązałabym inaczej”,
• umożliwiaj uczniom w trakcie lekcji wymianę wiedzy i doświadczeń – dzięki temu wzbudzisz w nich ciekawość świata (dzieci wiedzą bardzo dużo, często więcej, niż nam się wydaje),
• dyskretnie nadzoruj tutoring rówieśniczy, aby uczniowie w obu rolach (Tutora i Podopiecznego) czuli się bezpiecznie, mieli poczucie autonomii
  i kompetencji,
• nie ingeruj przedwcześnie w kontakt tutorski między uczniami, aby Tutor mógł sam znaleźć sposób na wsparcie rówieśnika,
• umożliwiaj wszystkim uczniom podejmowanie roli Tutora, jak
  i Podopiecznego, aby mogli się przekonać, że w jakichś obszarach są fachowcami, czy nawet ekspertami,
• zachęcaj uczniów (zarówno Tutora, jak i Podopiecznego) do gromadzenia swoich prac, co umożliwi późniejsze analizy i ocenę efektywności,
• staraj się motywować uczniów do korzystania z niekonwencjonalnych metod nauczania – sugeruj tworzenie fiszek, rysunków, korzystanie z aplikacji,
• zachęcaj uczniów do samodzielnej ewaluacji (np. poprzez stworzenie do tego specjalnych kart ewaluacyjnych) – tak, by w parze lub grupie podzielili się swoimi spostrzeżeniami i oświadczeniami,
• w celu urozmaicenia zajęć i wzbogacenia przyjemnych doświadczeń staraj się zachęcać Tutora do łączenia nauki z zabawą – np. podczas każdej lekcji przeznaczamy kilka minut na zabawę (może być to gra planszowa, kalambury, obejrzenie krótkiego filmiku).

Bibliografia:

Brdulak, J., Gotlib, J., Koziołek, R., Uriasz, J. (2019). Model Tutoringu. „Mistrzowie Dydaktyki”, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, http://www.bip.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2019_10/142598156b51e35f45979d5a27094bbc.pdf

Brzezińska, A. I., Lutomski, G., Smykowski B. (red.). (1995, II wyd. 2000). Dziecko wśród rówieśników i dorosłych. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S–ka (rozdziały: E. A. Forman i C. B. Cazden; J. Tudge i B. Rogoff; D. Wood).

Appelt, K., Matejczuk, M. (2013). Tutoring rówieśniczy, czyli stara metoda na nowo odkrywana. Psychologia w Szkole, 5, 1–3. Pobrane z: http://przedszkole3.olsztyn.pl/Dokumenty/tutoring_rowiesniczy.pdf

Sarnat-Ciastko, A., (2015). Tutoring w polskiej szkole, Wydawnictwo Difin.

Sławińska, M. (2015). Tutoring rówieśniczy w edukacji, czyli jak uczniowie uczą się od siebie wzajemnie i co z tego wynika. Forum Oświatowe, 27(2), 41–56.

Wood, D. (1995). Społeczne interakcje jako tutoring. W: A. Brzezińska,
G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko wśród rówieśników i dorosłych (s. 214–245). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka [przekład: Anna Brzezińska, Błażej Smykowski, Magdalena Rychłowska].

Opracowała: Weronika Umerle – Psycholog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Słupcy