Autyzm jest globalnym zaburzeniem rozwojowym, na które składają się trudności w komunikowaniu się, funkcjonowaniu społecznym oraz ograniczenie wzorców zainteresowań i podejmowanych aktywności. Zaburzenia w funkcjonowaniu zależne są od stopnia nasilenia tych trudności (Pisula, 31) i mogą zmieniać się wraz z rozwojem dziecka.

Trudności w interakcjach społecznych przejawiają się brakiem zainteresowania innymi osobami, trudnościami z interpretacją mowy niewerbalnej, trudnościami z odczytywaniem stanów emocjonalnych innych osób. Małe dzieci mogą nie reagować na swoje imię (Pisula, 83). Dzieci autystyczne rzadziej odpowiadają uśmiechem na uśmiech matki (Zabłocki, 84), rzadziej reagują płaczem, gdy ktoś okazuje smutek, rzadko spontanicznie uśmiechają się do innych (Pisula, 34). Najczęściej nie szukają pomocy i pocieszenia, gdy źle się czują, rzadziej niż rówieśnicy patrzą na inne osoby, a jeśli już to robią, to ich uwagę przyciągają bodźce pozbawione społecznego kontekstu (Pisula, 34 ). Występują także trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego w sytuacji interakcji społecznej. Dzieci te mają problem z tworzeniem wspólnego pola uwagi czyli koncentrowaniem się na tym samy bodźcu co druga osoba (Pisula, 36). Występuje także u nich trudność z naśladowaniem zaobserwowanych wzorców zachowań (Pisula, 38) np. nie podejmują zabaw naśladujących aktywności rodziców. Większy problem dla nich stanowi podtrzymywanie relacji interpersonalnych niż samo ich nawiązywanie (Zabłocki, 84).

W zależności od stopnia zaburzeń dzieci autystyczne unikają kontaktów społecznych, biernie uczestniczą w tych kontaktach, a ich aktywności w dużej mierze ograniczają się do realizacji własnych potrzeb (Kaczmarek, Wojciechowska 20) lub starają się aktywnie w nich uczestniczyć jednak zachowanie ich jest niestandardowe (Zabłocki, 84), a ich reakcje są nieadekwatne do rozwoju interakcji (Kaczmarek, Wojciechowska 20). Mają trudność z rozumieniem zasad w interakcji polegającej na przemienności (Pisula, 36) co skutkuje brakiem zrozumienia ze strony rówieśników i odrzuceniem. Na aktywność społeczną wpływ ma także rozwój umiejętności komunikacyjnych. Zaburzenia w komunikacji werbalnej i niewerbalnej skutkują trudnościami w inicjowaniu kontaktów oraz w adekwatnym do sytuacji społecznej reagowaniu na inicjowanie kontaktu ze strony rówieśników. Należy pamiętać, że sytuacja ta wywołuje różne emocje w tym poczucie osamotnienia. Statystyki podają, że mowa u około 33% dzieci autystycznych nie wykształca się lub jest z znacznym stopniu zaburzona (Zabłocki 69), a kolejne etapy rozwoju mowy pojawiają się z opóźnieniem (Kaczmarek, Wojciechowska 20). W aktywności werbalnej dzieci autystycznych często występują echolalie (powtarzanie zasłyszanych słów, echolalie mogą być odroczone), perseweracje (fiksowanie się na zasłyszanych fragmentach wypowiedzi), nieprawidłowości gramatyczne i inwersja zaimków. Dziecko rozumie pojedyncze słowa jednak ma trudności z rozumieniem nawet prostych poleceń (Zabłocki, 69), a komunikacja werbalna nie jest wspomagana komunikacją niewerbalną (Pisula, 41). Dzieci, u których nie rozwinęła się mowa często w procesie komunikacji mogą wspierać się komunikacją alternatywną (Kaczmarek, Wojciechowska 20). Możliwości jej wykorzystania zależą od poziomu rozwoju poznawczego.

Stereotypowe zachowania przejawiają się poprzez mechaniczną zabawę, powtarzanie zachowań (Zabłocki, 85). Dziecko podejmując aktywność koncentruje się na jednym działaniu np. obracaniu się, zadawaniu pytań bez chęci uzyskania odpowiedzi, fascynowaniu się przedmiotami, które świecą, wydają dźwięki. Osoby z autyzmem dążą do przestrzegania stałego planu dnia, sztywnych scenariuszy postępowania w określonych sytuacjach, czasami obserwuje się u nich powtarzanie określonych sekwencji ruchów (stereotypie ruchowe). Są mało elastyczne w postępowaniu oraz przejawiają dużą niechęć do zmiany. Osoby z autyzmem cechują wąskie zainteresowania, które bardzo absorbują daną osobę (Pisula, 51-52), jednocześnie może to wiązać się z występowaniem wybitnych uzdolnień w jednej dziedzinie. Wiele dzieci z autyzmem ma zaburzony odbiór i przetwarzanie stymulacji sensorycznej. Może to się przejawiać w postaci nadwrażliwości, słabych reakcji lub nadmiernej koncentracji na bodźcach (Pisula, 57). Zaburzenia mogą dotyczyć wszystkich kanałów zmysłowych.

W przypadku globalnych zaburzeń rozwoju, podobnie jak w przypadku każdego zaburzenia rozwojowego ważna jest wczesna interwencja. Im wcześniej zostaną podjęte oddziaływania mające na celu stymulację rozwoju tym większych można się spodziewać efektów w postaci usprawniania różnych funkcji, a także poprawy w funkcjonowaniu społecznym dziecka.

Diagnoza autyzmu jest procesem złożonym wymagającym interdyscyplinarnego podejścia. W proces ten powinni być zaangażowani psychiatra, psycholog, pedagog, logopeda po to, aby jak najdokładniej określić obszary do intensywnej stymulacji, obszary poprawnego funkcjonowania i określić kierunki dalszych działań. Dzięki dokładnej  diagnozie terapia dziecka przyniesie największe efekty, co w przyszłości będzie skutkowało lepszym funkcjonowaniem danej osoby. Diagnoza, jeśli zaistnieje taka potrzeba, może być wsparta konsultacją z neurologiem, audiologiem, badaniami metabolicznymi i genetycznymi,  co pozwoli wykluczyć inne podłoże zaburzeń. Proces diagnozy składa się z wywiadu i obserwacji. Podczas wywiadu z rodzicem lub opiekunem prawnym poruszane są kwestie historii rodziny, historii medycznej dziecka, przebieg rozwoju dziecka oraz jego aktualne funkcjonowanie. Informacje te zbierane są po to, aby jak najdokładniej określić przyczyny zaburzeń. Drugim elementem diagnozy jest obserwacja dziecka przez specjalistów w sytuacji codziennego funkcjonowania wspierana często nagraniami prezentującymi jego zachowania w naturalnym środowisku (Pisula, 92-93).

Autyzm w świadomości społecznej nadal wywołuje spore obawy i lęk. Odpowiednie działania pozwalające na poznanie etiologii autyzmu i sposobów funkcjonowania wpływają na stopniową zmianę postrzegania osób z autyzmem i wzrost ich akceptacji w społeczeństwie.

Bibliografia:

Kaczmarek B., Wojciechowska A. Autyzm i AAC. Alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem. Wyd. Impuls Kraków 2015

Pisula E. Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia Wyd. Harmonia Gdańsk 2018

Zabłocki J. Autyzm Wydawnictwo Naukowe Novum Sp z o.o. Płock 2002