PRACA Z DZIECKIEM SPRAWIAJĄCYM TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE

Dziecko, które zachowuje się w sposób nieakceptowany społecznie może zostać ocenione jako źle wychowane, ale może być potraktowane jako osoba z zaburzeniami w obszarze zdrowia psychicznego, co znajduje swoje miejsce w klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych. Konieczne jest znalezienie przyczyn takiego stanu rzeczy, aby otoczyć dziecko pomocą.

Zaburzenia zachowania stanowią złożony zespół problemów emocjonalnych oraz dotyczących funkcjonowania dzieci i młodzieży. Obserwuje się poważne trudności z  przestrzeganiem zasad moralnych oraz zachowaniem się w sposób akceptowany społecznie. Dziecko nie uznaje autorytetów, nie respektuje podstawowych reguł życia społecznego, przejawia zachowania agresywne i autoagresywne, które zagrażają zdrowiu własnemu i innych osób, często dokonuje zniszczeń przedmiotów własnych i cudzych, okłamuje, kradnie, wychodzi z domu i nie dociera do szkoły, zdarzają mu się także ucieczki w nieznane na dłuższy okres. Przez innych oceniane jest raczej jako chuligańskie, zbuntowane, wykolejone, trudne wychowawczo, moralnie zaniedbane, niedostosowane społecznie niż jako chore czy zaburzone umysłowo, choć na pewno wymagające wsparcia. Przyczyny takiego stanu rzeczy są wieloczynnikowe i mogą tkwić w środowisku domowym, szkolnym jak również w czynnikach wrodzonych.

Jedna z hipotez dotycząca  dysregulacji neurologicznej wskazuje na wysoki odsetek współwystępowania zaburzeń zachowania z zaburzeniami uwarunkowanymi zakłóceniem regulacji neurologicznej, takimi jak ADHD czy zespół Tourette’a, sugeruje, iż przyczyna problemów z zachowaniem może być we wszystkich wymienionych zespołach ta sama. Istnieje przypuszczenie, że zakłócona jest wówczas biochemiczna równowaga pomiędzy neurotransmiterami: dopaminą, serotoniną oraz noradrenaliną, odpowiedzialną za procesy samokontroli. Podwyższony poziom testosteronu wpływający na nasilenie zachowań agresywnych może również sugerować udział tego czynnika w powstawaniu problemów z zachowaniem.

Hipoteza czynników biologicznych – wskazuje natomiast na rolę wrodzonych uwarunkowań, determinujących sposób reagowania w określonych sytuacjach. Należą tu takie czynniki konstytucjonalne, jak np. stopień równowagi pomiędzy procesami pobudzenia i hamowania, ich ruchliwość i siła, typ układu nerwowego warunkujący rodzaj temperamentu, jego aktywność i reaktywność pozostającą w relacji z zapotrzebowaniem na stymulację. Jednak z badań wynika, iż związki pomiędzy tymi czynnikami a występowaniem zaburzeń zachowania, słabną wraz z wiekiem badanej populacji. Ważnym czynnikiem mogącym wzmacniać analizowane relacje, jest społeczny kontekst, tzn. sposób reagowania rodziców na działania dziecka.

Hipoteza psychofizjologiczna – zakłada istnienie zależności pomiędzy zakłóconym funkcjonowaniem płatów czołowych oraz niektórych struktur układu limbicznego (np. ciała migdałowatego), odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg procesów emocjonalnych, ich ekspresję i odbiór, a także regulujących procesy kontroli. Koncepcja przyczyn psychologicznych i środowiskowych jest najczęściej wymienianą w literaturze propozycją wyjaśnienia uwarunkowań zaburzeń zachowania. Problemy rodzinne, częste konflikty między rodzicami, zmiany opiekunów dziecka, brak stabilizacji życiowej i ekonomicznej, kłopoty finansowe rodziny to czynniki powiązane z zaburzeniami zachowania. Nie oznacza to, że ich obecność w każdym przypadku prowadzi do pojawienia się trudności wychowawczych, mają one jednak silny z nimi związek. Należy pamiętać, iż terapia zaburzeń zachowania jest długotrwała, a efekty nie pojawiają się natychmiast. Fundamentem i ogromnym krokiem milowym zarazem, jest zbudowanie więzi i zdobycie zaufania młodego człowieka, a także otoczenie go miłością. Jak wskazują bowiem studia przypadków, najbardziej pierwotną przyczyną zaburzeń zachowania jest przekonanie dziecka, że nie jest przez nikogo kochane, że nikomu na nim nie zależy.

Dziecko napotyka często, na tej pierwszej, nowej drodze, jaką jest szkoła wiele porażek, niepowodzeń i trudności. Jeśli trudności te nie zostaną przezwyciężone w pierwszych latach pobytu w szkole, to w dalszych klasach pogłębiające i utrwalające wypaczają rozwój dziecka.

Przezwyciężanie trudności wychowawczych wymaga zabiegów profilaktycznych. Każde pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest jednocześnie działaniem profilaktycznym. Wczesne rozpoznanie dzieci, które wykazują trudności wychowawcze daje szanse na szybkie ich przezwyciężenie. Najważniejsze zatem jest, aby w porę zapobiec trudnościom i niepowodzeniom. Łatwe bowiem jest skorygowanie niepoprawnych zachowań w początkowej fazie ich występowania.

Każdy uczeń jest indywidualnym przypadkiem z indywidualną  historią i o efektach oraz sukcesach pracy z nim decydują niuanse. Możemy jednak mówić o ogólnych zasadach pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze:

MODELOWANIE

Aby być słuchanym  oraz realnie wpływać na zmianę zachowań u dzieci,  musimy pokonać dwa poziomy. W pracy z uczniami to my sami jesteśmy głównym narzędziem, pracujemy sobą i poprzez siebie modelując pożądane zachowania. Każde nasze spotkanie z uczniem, jeżeli nawet nie padnie ani jedno słowo, jest konstruktywne lub destruktywne, zależy to od naszej reakcji.

Warto być zatem w zgodzie z  sobą, być autentycznym w kontaktach z uczniami, odpowiedzialnym, słownym i przede wszystkim szczerze ich lubić. Warto szanować innych, akceptować, gdy zachodzi potrzeba stanowczo wyrażać dezaprobatę wobec nieadekwatnych zachowań oraz własne emocje z nimi związane, ale zawsze w poszanowaniu godności dziecka.

BUDOWANIE RELACJI

Drugi poziom jest najważniejszy – to budowanie relacji z uczniem. Warto włożyć trochę wysiłku w dokładne poznanie dziecka, jego punku widzenia, rozumienia sytuacji.  Nie mamy żadnych szans na zmianę postaw i zachowań u uczniów, jeżeli nie będziemy z nimi w dobrym kontakcie. Na pewno w osiągnięciu tego pomogą umiejętności komunikacyjne, okazywanie uwagi i ciepła, autentycznego zainteresowania, troski, akceptacji i zrozumienia, ale połączone ze stanowczością i konsekwencją.

INSTRUOWANIE

Instruowanie polega na pokazywaniu wychowankowi niewidocznych przez niego aspektów danej sytuacji, opiera się także na zwracaniu uwagi na konsekwencje poszczególnych jego zachowań. Wymaga ono posługiwania się odpowiednimi rodzajami środków, aby zbliżyć wychowanka do pożądanych wzorców zachowania, a także przykładów rozwiązywania przez niego problemów. Do tych środków można zaliczyć utwory literackie, filmy, bajki, sztuki telewizyjne i teatralne. Metodę tą można stosować dopiero po jakimś czasie kontaktów wychowawcy i wychowanka. Nie powinna polegać na jednorazowej pomocy na przykład udzielaniu odpowiednich wskazówek czy dróg postępowania, musi stopniowo uczyć młodego wychowanka przezwyciężania różnych problemów i trudności, a także stawianie przed nim coraz trudniejszych wyzwań.

Łatwo jest odizolować lub ignorować istnienie „trudnej młodzieży”. Tymczasem historie ich życia są przerażającym świadectwem wielu problemów społecznych i kryzysu dzisiejszej rodziny.

Dzieci sprawiające trudności wychowawcze reagują całym katalogiem niepożądanych, agresywnych zachowań. Aby wyeliminować dane zjawisko należy najpierw poznać przyczynę. Przyczyn problemowego zachowania może być wiele. Często trzeba postawić wiele hipotez i kolejno je weryfikować. Czasami okazuje się, że zachowanie, które wygląda jak agresja wcale nim nie jest. Jest to na przykład sposób komunikacji. Często intencją dziecka nie jest wyrządzenie krzywdy, lecz zakomunikowanie potrzeby bycia zauważonym i akceptowanym, a więc zwrócenie uwagi na niezaspokojenie ważnych dla rozwoju dziecka potrzeb. Należy pamiętać, że u podłoża większości zaburzonych zachowań kryje się obniżone poczucie własnej wartości.

  1. Karasowska A., (2009), Profilaktyka na co dzień. Metoda budowania strategii
    w pracy z dzieckiem i klasą, Warszawa: PARPAMEDIA.
  2. Karasowska A., (2006), Profilaktyka na co dzień. Jak wychowywać i uczyć dzieci
    z zaburzeniami zachowania., Warszawa: Wyd. Edukacyjne PARPA.
  3. Sawicka K., (1999), Socjoterapia, Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
  4. Strzemieczny J., (1993), Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży, Warszawa: PTP.
  5. Oszwa U., (2003), Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży. Czasopismo: Remedium Numer: 125-126

 
Praca z dzieckiem sprawiającym trudności wychowawcze
 

Opracowała: Agnieszka Kiełducka-pedagog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Słupcy

Icons made by Freepik from www.flaticon.com